“Angela Merkel: Die Kanzlerin und ihre Zeit” của tác giả Ralph Bollmann là một
bức chân dung đầy đủ về Angela Merkel, nữ thủ tướng đầu tiên trong lịch sử của Đức, người
đã giữ vai trò lãnh đạo đất nước trong suốt 16 năm.
Giới thiệu về cuốn sách “Angela Merkel: Nữ Thủ tướng và Thời đại của Bà”
Lời mở đầu: Trong những ngày rảnh rỗi nghỉ lễ Giáng sinh, tôi nhận được món quà Giáng
sinh đặc biệt từ cậu Út – cuốn sách “Angela Merkel: Die Kanzlerin und ihre Zeit” (Angela
Merkel: Nữ Thủ tướng và Thời đại của Bà). Cậu biết tôi là người quan tâm đến chính trị
Đức, nên món quà này quả thật như buồn ngủ gặp chiếu manh. Tôi ngấu nghiến đọc một
mạch, dù cuốn sách dày hơn 100 trang.
Thoạt đầu, tôi nghĩ rằng sau khi đọc xong, cuốn sách sẽ được đặt lên giá như bao cuốn sách
khác. Nhưng thật bất ngờ, đúng buổi chiều tối trước thềm giao thừa, khi đang suy ngẫm về
cuộc đời lên voi, xuống voi (chứ không xuống chó) của bà Merkel, một người bạn từ Việt
Nam gọi điện trò chuyện. Từ những câu chuyện lan man về kinh tế, chính trị, bạn tôi bất ngờ
chuyển sang chủ đề Angela Merkel.
Với sự nghiệp chính trị kéo dài 16 năm (2005 – 2021) trên cương vị Thủ tướng của một đất
nước có nền kinh tế mạnh nhất châu Âu, chỉ vài ba phút trò chuyện với bạn chẳng thể nào nói
hết được những thăng trầm và những thành công thất bại đặc biệt của bà. Vì thế, tôi nảy ra ý
định viết về cuốn sách này, không phải để bào chữa hay biện hộ cho bà Merkel, mà như một
lời chia sẻ, hướng dẫn giúp bạn có thêm thông tin về người phụ nữ từng được thế giới tôn
trọng.
Bài viết này tôi tặng bạn NVĐ
***
Cuốn sách “Angela Merkel: Die Kanzlerin und ihre Zeit” của tác giả Ralph Bollmann là một
bức chân dung đầy đủ về Angela Merkel, nữ thủ tướng đầu tiên trong lịch sử của Đức, người
đã giữ vai trò lãnh đạo đất nước trong suốt 16 năm. Tác phẩm không chỉ mô tả con đường
chính trị của bà từ một nhà khoa học ở Đông Đức trở thành đứa con nuôi chính trị của cựu thủ
tướng được tôn trọng nhất của Đức, Helmut Kohl và rồi trở thành nhà lãnh đạo quyền lực nhất
châu Âu, mà còn phân tích sâu sắc những thành công và sai lầm trong sự nghiệp của bà. Cuốn
sách là sự kết hợp giữa phân tích chính trị sắc bén và lối kể chuyện hấp dẫn, giúp độc giả hiểu
rõ hơn về một phụ nữ có sức ảnh hưởng lớn trên thế giới trong thế kỷ 21.
Những thành công nổi bật của Angela Merkel
Giải quyết khủng hoảng kinh tế: Merkel được ca ngợi vì vai trò của mình trong việc dẫn dắt
Đức vượt qua cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Dưới sự lãnh đạo của bà, nền
kinh tế Đức đã phục hồi nhanh chóng, trở thành động lực chính cho sự tăng trưởng kinh tế của
Liên minh châu Âu (EU). Merkel đã thúc đẩy các biện pháp thắt lưng buộc bụng nghiêm ngặt,
đặc biệt đối với các nước EU như Hy Lạp, nhằm duy trì tính bền vững của đồng Euro.
Lãnh đạo trong khủng hoảng di cư 2015: Một trong những quyết định gây tranh cãi nhưng
cũng mang tính nhân đạo nhất của Merkel là mở cửa biên giới Đức để đón nhận hơn một triệu
người tị nạn vào năm 2015. Quyết định này đã khẳng định giá trị nhân quyền và lòng bao
dung của Đức, dù phải đối mặt với nhiều phản đối trong nước và từ các quốc gia EU khác.
Tăng cường vị thế của Đức trên trường quốc tế: Dưới thời Merkel, Đức đã giữ vững vai
trò là quốc gia dẫn đầu EU và là cầu nối quan trọng trong các vấn đề toàn cầu. Bà đã đóng vai
trò trung gian trong các cuộc khủng hoảng quốc tế, từ xung đột Ukraine-Nga đến các vấn đề
liên quan đến biến đổi khí hậu.
Chuyển đổi năng lượng (Energiewende): Merkel đã thúc đẩy chính sách chuyển đổi năng
lượng táo bạo của Đức, cam kết đưa đất nước thoát khỏi năng lượng hạt nhân vào năm 2022
sau thảm họa Fukushima (2011) và để phụ thuộc vào năng lượng tái tạo như từ gió và mặt
trời. Dù còn nhiều tranh cãi về chi phí và hiệu quả, đây vẫn là một bước tiến quan trọng trong
cố gắng chống biến đổi khí hậu.
Lãnh đạo châu Âu trong các khủng hoảng
Khủng hoảng Ukraine (2014): Merkel cùng Tổng thống Pháp François Hollande đóng vai
trò trung gian trong các cuộc đàm phán Minsk để giảm căng thẳng giữa Ukraine và Nga.
Khủng hoảng Brexit: Merkel giữ vai trò chủ chốt trong việc duy trì sự đoàn kết của EU
trong các cuộc đàm phán với Anh.
Ứng phó đại dịch COVID-19 (2020–2021)
Merkel áp dụng các biện pháp nghiêm ngặt như giãn cách xã hội và phong tỏa, đồng thời thúc
đẩy chiến dịch tiêm chủng nhanh chóng tại Đức.
Bà cũng đóng vai trò trong việc thúc đẩy gói cứu trợ kinh tế trị giá hàng tỷ Euro cho EU nhằm
giảm thiểu tác động của đại dịch.
Những sai lầm chính trị và thách thức
Khủng hoảng di cư và phân cực xã hội: Mặc dù chính sách mở cửa biên giới năm 2015 với
câu nói bất hũ „Wir schaffen das" (Chúng ta sẽ làm được), Merkel quyết định mở cửa biên
giới Đức, cho phép hơn 1 triệu người tị nạn, chủ yếu từ Syria, Iraq và Afghanistan, nhập cảnh
vào nước Đức được ca ngợi vì tính nhân đạo, nhưng nó cũng dẫn đến sự gia tăng đáng kể các
căng thẳng xã hội và chính trị ở Đức. Phong trào dân túy cực hữu, như AfD (Alternative für
Deutschland), đã lợi dụng tình hình để lan truyền thông điệp chống người nhập cư, dẫn đến sự
phân cực trong xã hội Đức. Tuy nhiên, nó cũng khẳng định vai trò nhân đạo và trách nhiệm
của Đức trên trường quốc tế. Sự nghiệp chính trị của Merkel bị xem ngày càng tàn lụi do
chính sách này.
Quá thận trọng trong chính sách đối nội: Merkel thường bị chỉ trích vì phong cách lãnh
đạo quá thận trọng, tránh xa các cải cách mạnh mẽ trong lĩnh vực y tế, giáo dục và hạ tầng.
Một số người cho rằng bà tập trung quá nhiều vào quản lý khủng hoảng mà bỏ lỡ cơ hội để
đưa ra những chính sách dài hạn có thể giải quyết các vấn đề căn bản của nước Đức.
Phụ thuộc vào Nga về năng lượng: Một trong những sai lầm lớn nhất trong chính sách đối
ngoại của Merkel là thúc đẩy dự án Nord Stream 2, tăng cường sự phụ thuộc của Đức và EU
vào khí đốt tự nhiên từ Nga. Quyết định này đã bị chỉ trích nặng nề, đặc biệt sau khi Nga xâm
lăng Ukraine, làm lộ rõ rủi ro của sự phụ thuộc vào năng lượng Nga.
Chính sách với Trung Quốc: Merkel cũng bị chỉ trích vì chính sách đối ngoại quá ôn hòa
với Trung Quốc. Trong thời gian bà tại vị, Đức đã tăng cường mối quan hệ thương mại với
Trung Quốc, khiến nước này trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Đức. Tuy nhiên, điều
này cũng tạo ra sự phụ thuộc kinh tế đáng kể và khiến bà bị chỉ trích vì không cứng rắn trước
các vấn đề như vi phạm nhân quyền ở Tân Cương hay Hồng Kông. Một số nhà phê bình cho
rằng Merkel đã đặt lợi ích kinh tế lên trên các giá trị dân chủ.
Một điều cần lưu ý, Trong thời gian tại vị (2017 – 2021) Trump đưa ra chính sách "America
First", ưu tiên lợi ích quốc gia Mỹ và giảm cam kết với các tổ chức đa phương như WTO,
NATO, và Liên minh châu Âu. Điều này làm suy yếu niềm tin của các đồng minh, bao gồm
Đức, vào sự lãnh đạo toàn cầu của Mỹ. Trump khơi mào chiến tranh thương mại không chỉ
với Trung Quốc mà còn áp thuế lên thép và nhôm nhập khẩu từ EU, bao gồm Đức. Điều này
tạo căng thẳng kinh tế và buộc Đức phải tìm kiếm thị trường thay thế để bù đắp tổn thất.
Các ưu tiên của Trump, chẳng hạn như giảm thâm hụt thương mại và tái công nghiệp hóa Mỹ,
đi ngược lại lợi ích xuất khẩu của Đức.
Merkel, với tư cách là lãnh đạo kinh tế hàng đầu châu Âu, không thể phụ thuộc hoàn toàn vào
một đối tác không đáng tin cậy, và điều này thúc đẩy bà mở rộng quan hệ với các nền kinh tế
lớn khác như Trung Quốc. Bà xem Trung Quốc là đối tác kinh tế không thể thiếu, mặc dù có
những mối lo ngại về nhân quyền và cạnh tranh không công bằng. Merkel ưu tiên đối thoại
thay vì đối đầu, nhằm bảo vệ lợi ích của Đức và EU.
Chính sách "America First" của Trump đã tạo khoảng cách giữa Mỹ và châu Âu, khiến Đức
phải tìm kiếm một sự cân bằng mới trong quan hệ quốc tế. Merkel đã sử dụng mối quan hệ
kinh tế với Trung Quốc như một công cụ để đảm bảo vị thế kinh tế của Đức và EU trong một
thế giới ngày càng phân cực.
Những khó khăn Merkel phải đối mặt
Đức là quốc gia trung tâm kinh tế châu Âu
Merkel phải duy trì sự ổn định kinh tế cho Đức trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu. Điều này
đòi hỏi sự hợp tác với cả Trung Quốc và Nga, hai cường quốc có nguồn lực lớn.
Khủng hoảng nối tiếp khủng hoảng
Từ khủng hoảng tài chính, khủng hoảng Eurozone, Brexit, đến khủng hoảng nhập cư, Merkel
thường phải ưu tiên giải quyết các vấn đề ngắn hạn hơn là lập kế hoạch dài hạn.
Sự thiếu đoàn kết trong EU
Merkel thường phải đối mặt với sự chia rẽ trong EU, từ các quốc gia Đông Âu (như Hungary,
Ba Lan) đến các quốc gia phía Nam (như Hy Lạp). Bà không thể đưa ra các chính sách quá
cứng rắn đối với Nga và Trung Quốc mà không làm mất sự cân bằng trong EU.
Quan hệ phức tạp với Mỹ
Trong thời gian Trump làm Tổng thống, quan hệ Đức-Mỹ trở nên căng thẳng. Merkel không
thể dựa hoàn toàn vào Mỹ trong các vấn đề quốc tế và buộc phải tìm kiếm các giải pháp độc
lập.
Liệu có thể làm tốt hơn?
Những sai lầm chính sách của Angela Merkel thường được phân tích và đánh giá trong bối
cảnh những áp lực và thách thức mà bà phải đối mặt vào thời điểm đó. Ví dụ, khủng hoảng di
cư năm 2015 không chỉ là vấn đề nhân đạo mà còn là một bài toán chính trị phức tạp, khi châu
Âu chia rẽ về cách ứng phó với làn sóng người tị nạn. Quyết định mở cửa biên giới của
Merkel là một hành động nhân đạo nhưng cũng là một canh bạc chính trị lớn. Với những
nguồn lực và tình hình chính trị lúc bấy giờ, có thể không dễ dàng để đưa ra một giải pháp
toàn diện hơn.
Tương tự, mối quan hệ thương mại với Trung Quốc phản ánh thực tế kinh tế toàn cầu, khi các
quốc gia châu Âu, bao gồm Đức, cần một đối tác thương mại mạnh mẽ. Trong bối cảnh toàn
cầu hóa và áp lực cạnh tranh, việc giảm phụ thuộc vào Trung Quốc có thể là điều mong muốn,
nhưng không dễ thực hiện mà không gây tổn hại kinh tế ngắn hạn.
Cũng cần lưu ý rằng các vấn đề như phụ thuộc năng lượng vào Nga không chỉ là trách nhiệm
cá nhân của Merkel mà còn là kết quả của các yếu tố lịch sử và hệ thống chính trị Đức. Với hệ
thống liên bang và sự chia sẻ quyền lực giữa các bang, việc thực hiện các cải cách toàn diện
thường gặp nhiều rào cản.
Khi phê phán về những thành quả và thất bại của bà Merkel trong thời gian lãnh đạo nước
Đức, người ta cũng không được quên về „con người“ Merkel. Angela Merkel là một biểu
tượng đặc biệt trong chính trường thế giới, không chỉ bởi tài năng lãnh đạo mà còn bởi lối
sống giản dị và sự chính trực, khiến bà nổi bật giữa hàng loạt lãnh đạo quốc gia khác. Trong
suốt 16 năm làm Thủ tướng Đức, Merkel được biết đến là một nhà lãnh đạo không có tai tiếng
cá nhân hay bê bối chính trị nào đáng kể, điều hiếm thấy trong nền chính trị toàn cầu.
Merkel nổi tiếng với phong cách lãnh đạo khiêm tốn và ít phô trương. Dù nắm giữ một trong
những vị trí quyền lực nhất thế giới, bà không sống trong xa hoa mà chọn một lối sống bình
dị, ở một căn hộ chung cư thay vì biệt thự. Trang phục của bà thường đơn giản với những
chiếc áo blazer nhiều màu sắc, trở thành “hương hiệu” gắn liền với bà. Merkel được người
dân Đức yêu mến gọi là “Mutti” (Người mẹ), một cách thân mật thể hiện sự tin tưởng và tôn
trọng.
Merkel luôn đặt trách nhiệm công việc và lợi ích quốc gia lên hàng đầu. Bà không dính vào
các bê bối tham nhũng hay lạm quyền, một điều hiếm có trong môi trường chính trị đầy phức
tạp. Bà không bị ảnh hưởng bởi các lợi ích nhóm hay áp lực từ các nhà tài phiệt. Quyết định
của bà, dù gây tranh cãi, luôn dựa trên các giá trị cốt lõi như sự đoàn kết, nhân đạo, và hòa
bình.
Khi đối mặt với khủng hoảng nhập cư năm 2015, bà cương quyết giữ lập trường mở cửa biên
giới cho người tị nạn bất chấp sự phản đối từ các đảng phái và một phần không nhỏ người
dân. Quyết định này xuất phát từ niềm tin sâu sắc của bà về trách nhiệm đạo đức.
Angela Merkel không chỉ là một nhà lãnh đạo xuất sắc mà còn là một tấm gương về tính cách
chính trực, sự giản dị và trách nhiệm. Việc bà không vướng vào bất kỳ tai tiếng nào trong suốt
sự nghiệp là minh chứng cho sự liêm chính và cam kết vì công việc. Điều này khiến bà trở
thành hình mẫu đáng ngưỡng mộ trong chính trị, không chỉ ở Đức mà còn trên toàn thế giới.
Ralph Bollmann trong “Angela Merkel: Die Kanzlerin und ihre Zeit “đã làm rất tốt việc cân
bằng giữa việc tôn vinh những thành tựu và phê phán những sai lầm của Angela Merkel. Tác
giả không ngần ngại chỉ ra những thiếu sót trong chính sách của bà, nhưng cũng dành nhiều
không gian để phân tích sự phức tạp và thách thức mà bà phải đối mặt. Điểm mạnh của cuốn
sách nằm ở sự nghiên cứu kỹ lưỡng và khả năng đặt các sự kiện vào bối cảnh lịch sử và chính
trị rộng lớn hơn.
Dẫu có những sai lầm và thách thức, Angela Merkel vẫn được xem là một biểu tượng của sự
ổn định và lãnh đạo trong thời kỳ đầy biến động. Cuốn sách của Bollmann không chỉ là một
bức chân dung về một cá nhân, mà còn là một câu chuyện về nước Đức và châu Âu trong thế
kỷ 21. Đây là một tác phẩm cần thiết cho bất kỳ ai quan tâm đến chính trị, lịch sử và tương lai
của thế giới.
Phuong Ton
