Bệnh đột quỵ: Dấu hiệu sớm nhất và cách cấp cứu kịp thời

Đột quỵ là một trong ba nguyên nhân gây tử vong cao nhất tại Việt Nam và đứng hàng đầu về tỷ lệ di chứng sau thời gian được điều trị. Hầu hết các cơn đột quỵ đều xảy ra đột ngột, cần có sự chẩn đoán và can thiệp y tế kịp thời. Nhận biết đột quỵ ngay từ sớm chính là yếu tố then chốt để gia tăng cơ hội chữa trị và phục hồi cho người bệnh.

1. Đột quỵ là gì?

Đột quỵ và tai biến mạch máu não được hiểu là một dạng tổn thương đột ngột ở não, xảy ra khi dòng máu cung cấp cho não bị gián đoạn hoặc giảm đáng kể, dẫn đến tình trạng các tế bào não bắt đầu chết trong vòng vài phút (do bị thiếu oxy và dinh dưỡng).

Đây là căn bệnh cấp tính cực kỳ nguy hiểm, gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm đến tính mạng người bệnh
Đột quỵ thường đến bất chợt và để lại nhiều hậu quả nặng nề nếu không cấp cứu kịp thời.
Trước đây, đột quỵ thường gặp ở người cao tuổi nhưng hiện nay bệnh có xu hướng ngày càng trẻ hóa. Thống kê gần đây cho thấy, tỷ lệ đột quỵ ở người trẻ tuổi tăng trung bình 2% mỗi năm.

2. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ dẫn đến đột quỵ

Có 3 nguyên nhân trực tiếp gây bệnh đột quỵ não:

• Cục máu đông di chuyển, tắc trong động mạch lên não.
• Xơ vữa động mạch, lượng cholesterol cao tích tụ trên thành động mạch, tạo thành vật cản gây tắc nghẽn mạch máu não.
• Bệnh cao huyết áp gây áp lực lớn cho thành mạch, lâu ngày có thể khiến mạch máu bị rạn nứt, dẫn đến vỡ mạch máu.

Các yếu tố nguy cơ đột quỵ:

• Người trên 55 tuổi thường có nguy cơ đột quỵ cao hơn người trẻ.
• Nam giới có nguy cơ đột quỵ cao gấp 1,25 lần so với nữ giới.
• Người có người thân trong gia đình từng bị đột quỵ.
• Người mắc các bệnh tim mạch, rối loạn mỡ máu, cao huyết áp, tiểu đường…
• Thừa cân, béo phì hoặc lười vận động.
• Hút thuốc làm tăng gấp đôi nguy cơ đột quỵ do tắc mạch máu.
• Sinh hoạt không đúng giờ giấc, thường xuyên tắm đêm hoặc đi ngủ trễ.

3. Phân loại đột quỵ và dấu hiệu nhận biết

Đột quỵ được chia thành 3 nhóm chính như sau:

3.1. Đột quỵ do thiếu máu máu lên não.

Đây là dạng đột quỵ phổ biến nhất, xảy ra khi động mạch não của người bệnh bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn, dẫn đến giảm tuần hoàn máu lên não.

Có hai loại đột quỵ do thiếu máu lên não:

• Đột quỵ huyết khối: Do sự tồn tại của cục máu đông (huyết khối) được hình thành trong động mạch ở não.
• Đột quỵ tắc mạch: Cục máu đông được hình thành ở một vị trí khác trên cơ thể, gây tắc mạch máu đến não.

Cách nhận biết:

• Đau đầu, chóng mặt đột ngột với mức độ dữ dội.
• Một bên mặt méo xuống.
• Tê hoặc yếu cánh tay hoặc chân (thường xảy ra một bên của cơ thể).
• Thay đổi thị lực đột ngột, đặc biệt ở một bên mắt.
• Đột ngột không nói được, hoặc đôi khi người bệnh nói nhảm.
• Lú lẫn, mất nhận thức.
• Cơ thể mất thăng bằng, đi lại khó khăn.

3.2. Đột quỵ do xuất huyết não

Đột quỵ do xuất huyết não là bệnh lý cấp tính do mạch máu não đột ngột vỡ ra, chảy máu vào bên trong nhu mô não, làm tổn thương não. Bệnh gây chết mô não một cách nhanh chóng, đặc biệt nguy hiểm với tỷ lệ tử vong rất cao.

Cách nhận biết đột quỵ do xuất huyết não:

• Tê hoặc liệt ở mặt, tay hoặc chân.
• Đau đầu, chóng mặt, khó nuốt.
• Buồn nôn và nôn.
• Giảm tỉnh táo, giảm nhận thức xung quanh.
• Co giật.
• Mất ý thức hoặc hôn mê.

Khi gặp tình trạng này, người thân nên đưa bệnh nhân đi cấp cứu ngay.

3.3. Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA)

Tình trạng này còn được gọi là đột quỵ nhỏ hoặc tai biến mạch máu não thoáng qua (TIA – Transient Ischemic Attack). Bệnh được gây ra do động mạch não bị bít tắc tạm thời (thông thường dưới 10 phút), sau đó lưu thông lại được.

Bệnh chưa gây tổn thương não nghiêm trọng. Tuy nhiên, những cơn thiếu máu não thoáng qua cứ liên tục kéo đến thì đây được xem là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ đột quỵ do thiếu máu cục bộ.

Biểu hiện của cơn thiếu máu não thoáng qua:

• Hoa mắt, chóng mặt.
• Khó khăn khi nói chuyện.
• Mắt mờ, không nhìn rõ hoặc tối sầm.
• Tê bì tay chân, lưỡi, cằm, mặt, chân tay (có thể ở một bên người hoặc cả hai).

4. Hướng dẫn cách cấp cứu đột quỵ não tại nhà

Khi nhận thấy người thân có dấu hiệu đột quỵ, hãy gọi xe cấp cứu càng sớm càng tốt. Trong thời gian chờ cấp cứu, chúng ta cần:

• Đặt bệnh nhân nằm nghiêng cao đầu 30 – 45 độ, giúp bảo vệ đường thở cho bệnh nhân.
• Nếu người bệnh bị ngã thì đừng cố di chuyển họ.
• Cho bệnh nhân mặc quần áo thoáng mát, rộng rãi hoặc nới lỏng quần áo của họ.
• Trường hợp người bệnh bị co giật, cần dùng chiếc đũa bọc giẻ đặt ngang miệng để tránh cắn vào lưỡi.
• Nếu người bệnh còn tỉnh táo, hãy cố gắng trò chuyện với họ.
• Lúc này, tuyệt đối không cho người bệnh ăn uống hoặc dùng bất kỳ loại thuốc nào khi chưa có chỉ định của bác sĩ vì có thể gây sặc hoặc nghẹt đường thở.
• Không tùy ý áp dụng các phương pháp dân gian (như lấy kim chích vào đầu ngón tay hoặc ngón chân, bấm huyệt, châm cứu, cạo gió, cắt lễ…) vì càng gây nguy hiểm hơn.

5. Đột quỵ có chữa được không?

Cứ mỗi giây trôi qua, có 32.000 tế bào não chết nếu không được cung cấp máu hoặc oxy. Cứ mỗi phút trôi qua sẽ có 1,9 triệu tế bào não bị chết.

Như vậy, thời gian vàng trong đột quỵ não là 4.5 giờ nếu sử dụng thuốc tiêu huyết khối (làm tan cục máu đông), hoặc trong 6-8 giờ lấy huyết khối cơ học trong trường hợp tắc động mạch lớn trong não.

Nếu người bệnh được điều trị trong khoảng thời gian này hoặc sớm hơn thì hoàn toàn có cơ hội hồi phục, hạn chế tối đa biến chứng. Ngược lại nếu điều trị muộn hơn, việc điều trị rất khó khăn, cơ hội phục hồi sẽ thấp đi, khả năng tiên lượng xấu rất cao.

Đối với bệnh đột quỵ não: Cấp cứu càng sớm, tỷ lệ sống sót và phục hồi càng cao.

6. Các di chứng sau đột quỵ

Sau cơn đột quỵ xảy ra, cơ thể người bệnh sẽ gặp những di chứng phổ biến như:

• Cơ bắp yếu hơn, tay chân yếu đi và có thể liệt nửa người, khó khăn khi di chuyển.
• Khó khăn trong nói – đọc – viết.
• Suy giảm trí nhớ và giảm nhận thức về không gian và thời gian.
• Lo âu, trầm cảm, dễ cáu kỉnh, thiếu kiểm soát cảm xúc, có thể mang tâm lý bản thân vô dụng.
• Không tự thực hiện các hoạt động, sinh hoạt cá nhân mà cần có sự trợ giúp từ người thân hoặc dụng cụ hỗ trợ.

7. Chăm sóc người sau đột quỵ não như thế nào?

Để giảm thiểu tối đa các biến chứng và tránh tái phát, người bệnh sau đột quỵ cần được chăm sóc đặc biệt:

• Chế độ dinh dưỡng đảm bảo ba bữa chính và các món ăn nhẹ trong ngày. Lựa chọn nhóm thực phẩm giúp người sau đột quỵ nhanh chóng phục hồi: ưu tiên các loại cá (cá hồi, cá thu, cá ngừ, cá nước ngọt), rau củ nhiều chất xơ, trái cây nhiều vitamin, sữa ít béo… Lưu ý để người bệnh ăn vừa đủ no, không ép ăn quá nhiều và nên thay đổi món ăn mỗi ngày để tăng khẩu vị.
• Người thân trong gia đình nên động viên và chia sẻ với người bệnh nhiều hơn, giúp họ lạc quan và vui vẻ.
• Người bệnh cần được giữ gìn vệ sinh cá nhân sạch sẽ (đặc biệt sau mỗi lần đại tiểu tiện để phòng ngừa viêm nhiễm).
• Trong các trường hợp người bệnh suy giảm khả năng vận động, mất cân bằng, dễ té ngã, không có khả năng đi bộ hơn 6 phút mà không nghỉ, thì cần áp dụng Vật lý trị liệu để cải thiện chức năng của cơ thể.