Trong thời đại công nghệ số ngày nay, Internet đã trở thành một phần không thể thiếu của
cuộc sống hàng ngày. Với sự bùng nổ của các mạng xã hội, con người kết nối với nhau
dễ dàng hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, cùng với những tiện ích và lợi ích mà mạng xã hội
mang lại, tình trạng lừa đảo (scam) cũng ngày càng trở nên phức tạp và tinh vi hơn. Bài
viết này sẽ đi sâu vào phân tích về nạn lừa đảo (Scam) nói chung và đối với cộng đồng
người Việt trên mạng xã hội, các hình thức phổ biến, hậu quả do nó gây ra và những biện
pháp phòng tránh cần thiết.
Scam, hay lừa đảo trực tuyến, là các hành vi gian lận nhằm chiếm đoạt tài sản, thông tin
cá nhân hoặc lợi ích từ người khác bằng cách lừa dối họ. Scam có thể diễn ra qua nhiều
hình thức khác nhau, từ email, tin nhắn, cuộc gọi điện thoại đến các bài đăng trên Mạng
xã hội.
Scam không phải là một vấn đề mới mẻ. Nó đã xuất hiện từ lâu, nhưng với sự phát triển
của Internet và công nghệ AI như giả giọng nói, giả hình ảnh, các phương thức lừa đảo đã
trở nên tinh vi hơn. Ban đầu, scam thường diễn ra qua thư điện tử (email), nhưng ngày
nay, với sự phổ biến của mạng xã hội, lừa đảo đã mở rộng phạm vi và mức độ tai hại.
Các Hình Thức Lừa Đảo Phổ Biến Nhất Trên Mạng Xã Hội
- Lừa đảo tài chính
Một trong những hình thức lừa đảo phổ biến nhất trên mạng xã hội là lừa đảo tài chính.
Những kẻ lừa đảo thường giả mạo là tổ chức tài chính, ngân hàng hoặc các công ty đầu
tư để dụ dỗ nạn nhân cung cấp thông tin cá nhân, mật khẩu hoặc chuyển tiền.
Một hình thức khác là kẻ lừa đảo giả mạo các công ty tài chính hoặc cá nhân cho vay tiền
với lãi suất thấp, yêu cầu nạn nhân trả trước một khoản tiền gọi là “phí làm việc” hoặc “phí
bảo hiểm”. Sau khi nhận được tiền, kẻ lừa đảo sẽ biến mất, để lại nạn nhân trong tình
trạng mất cả tiền lẫn niềm tin. - Lừa đảo đầu tư
Kẻ lừa đảo thường lập các trang fanpage hoặc nhóm Facebook, quảng cáo về các cơ hội
đầu tư sinh lời cao như tiền điện tử, chứng khoán, hay các dự án bất động sản. Chúng tạo
ra các câu chuyện thành công giả, chứng minh rằng người tham gia đã kiếm được nhiều
tiền chỉ trong một thời gian ngắn. Những người tin tưởng và đầu tư vào sẽ nhanh chóng
mất tiền, và khi cố gắng liên lạc với “nhà đầu tư” hoặc “chuyên gia”, họ sẽ phát hiện ra
rằng tất cả đều là giả mạo. - Lừa đảo trúng thưởng
Một hình thức khác là lừa đảo trúng thưởng, nơi kẻ lừa đảo thông báo rằng nạn nhân đã
trúng thưởng một số tiền lớn hoặc một phần quà giá trị, nhưng để nhận được, nạn nhân
phải cung cấp thông tin cá nhân hoặc chuyển một khoản tiền nhỏ làm „chi phí.“ - Lừa đảo tình cảm
Lừa đảo tình cảm, hay còn gọi là “romance scam”, là hình thức lừa đảo mà kẻ xấu lợi
dụng tình cảm để chiếm đoạt tài sản của nạn nhân. Kẻ lừa đảo tạo ra các tài khoản giả mạo, thường là các hình ảnh của những người có ngoại hình hấp dẫn và hồ sơ cá nhân. - Lừa đảo kết hôn
Một hình thức lừa đảo tình cảm khác là kẻ lừa đảo giả mạo những người có ý định kết
hôn, đặc biệt nhắm vào những người phụ nữ hoặc đàn ông trung niên đang tìm kiếm bạn
đời. Sau khi xây dựng mối quan hệ tình cảm và hứa hẹn hôn nhân, kẻ lừa đảo sẽ yêu cầu
tiền cho các chi phí như thủ tục visa, vé máy bay, hoặc chi phí cưới hỏi. Khi nhận được
tiền, chúng sẽ biến mất. - Lừa đảo mua sắm online
Với sự phát triển của thương mại điện tử, lừa đảo mua sắm Online cũng trở nên phổ biến.
Kẻ lừa đảo thường tạo ra các trang web bán hàng giả mạo, hoặc nhóm Facebook bán các
sản phẩm giá rẻ, hấp dẫn như quần áo, điện thoại, đồ điện tử với giá thấp hơn nhiều so
với thị trường. Khi nạn nhân đặt hàng và chuyển tiền, họ hoặc không nhận được hàng,
hoặc nhận được hàng kém chất lượng, không đúng mô tả. Có một số trường hợp trang bán hàng sẽ bị
xóa hoặc người bán sẽ không phản hồi các khiếu nại của người mua. - Lừa đảo Voucher
Kẻ lừa đảo cũng thường chia sẻ các voucher, mã giảm giá giả mạo, yêu cầu người dùng
nhập thông tin cá nhân hoặc chuyển tiền trước để nhận mã. Sau khi nhận được tiền, kẻ
lừa đảo sẽ biến mất và nạn nhân không nhận được bất kỳ mã giảm giá nào. - Lừa đảo việc làm
Lừa đảo việc làm là hình thức mà kẻ lừa đảo đăng tin tuyển dụng hấp dẫn với mức lương
cao và yêu cầu ứng viên phải nộp phí đăng ký, phí đào tạo hoặc các khoản phí khác. Sau
khi nhận được tiền, kẻ lừa đảo sẽ biến mất. - Tuyển dụng giả mạo
Kẻ lừa đảo đăng tin tuyển dụng hấp dẫn trên các nhóm tìm việc trên Facebook, yêu cầu
ứng viên nộp các khoản phí như phí đào tạo, phí đăng ký, hoặc phí bảo đảm việc làm.
Sau khi nhận được tiền, chúng sẽ biến mất hoặc cung cấp các công việc không có. - Tuyển dụng làm việc tại nhà
Một số kẻ lừa đảo quảng cáo các công việc làm tại nhà với mức thu nhập cao. Chúng yêu
cầu ứng viên mua các công cụ làm việc hoặc đóng tiền để được tham gia. Sau khi nhận
được tiền, chúng sẽ biến mất hoặc công việc không mang lại thu nhập như quảng cáo. - Lừa đảo thông tin cá nhân
Kẻ lừa đảo gửi các tin nhắn hoặc email giả mạo từ các tổ chức uy tín như ngân hàng,
công ty dịch vụ, yêu cầu nạn nhân cung cấp thông tin cá nhân, số tài khoản ngân hàng,
mật khẩu để xác nhận tài khoản. Khi nạn nhân cung cấp thông tin, kẻ lừa đảo sẽ sử dụng
để thực hiện các giao dịch gian lận hoặc đánh cắp tiền từ tài khoản. - Giả mạo hồ sơ cá nhân
Kẻ lừa đảo giả mạo hồ sơ cá nhân, mạo danh người khác để vay tiền, xin việc, hoặc thực
hiện các hành vi lừa đảo khác. Thông tin cá nhân bị đánh cắp có thể được sử dụng để tạohoàn hảo. Chúng sẽ kết bạn và xây dựng mối quan hệ tình cảm với nạn nhân. Sau mộtthời gian, khi đã chiếm được lòng tin, chúng sẽ bịa ra những câu chuyện như gặp khó khăn tài chính, tai nạn, bệnh tật và yêu cầu sự giúp đỡ về mặt tài chính. Nhiều nạn nhân đã chuyển một số tiền lớn trước khi nhận ra rằng mình đã bị lừa, các tài khoản giả mạo và thực hiện các hành vi gian lận.
Xét Riêng Trong Cộng Đồng Người Việt
Nguyên nhân chính khiến nhiều người Việt bị lừa đảo trên mạng xã hội có thể được giải
thích qua nhiều yếu tố, bao gồm sự dễ tin người khác, thiếu kinh nghiệm, và một số yếu tố tâm lý và
văn hóa khác. Dưới đây là một số lý do chính:
Thiếu kinh nghiệm online
Nhiều người, đặc biệt là những người lớn tuổi hoặc những người ít tiếp xúc với công
nghệ tin học, thiếu kinh nghiệm về các chiêu trò lừa đảo trực tuyến. Họ dễ dàng tin
tưởng vào các thông tin, lời mời chào hấp dẫn mà không có khả năng phân biệt thật giả.
Tâm lý dễ tin
Một số người có tính dễ tin người, đặc biệt khi kẻ lừa đảo sử dụng các chiêu trò tâm lý như tạo cảm giác khẩn cấp hoặc đưa ra những lời hứa hẹn hấp dẫn. Tâm lý mong muốn kiếm tiền nhanh hoặc có được các cơ hội tốt khiến họ dễ dàng rơi vào bẫy.
Thiếu hiểu biết về lừa đảo
Nhiều người không có được những hiểu biết về các loại lừa đảo trực tuyến. Họ
không biết đến các chiêu trò phổ biến và cách phòng tránh, dẫn đến việc dễ dàng trở
thành mục tiêu của kẻ lừa đảo.
Thiếu kiểm soát thông tin
Việc thiếu kỹ năng và thói quen kiểm soát hông tin trước khi thực hiện giao dịch Online
cũng là một nguyên nhân quan trọng. Nhiều người tin tưởng vào những thông tin thấy trên
mạng mà không kiểm chứng từ các nguồn đáng tin cậy.
Tâm lý ham lợi
Tâm lý ham lợi, mong muốn kiếm tiền nhanh mà không cần đầu tư nhiều công sức hoặc
thời gian, là một điểm yếu mà kẻ lừa đảo thường khai thác. Các cơ hội đầu tư với lãi suất
cao, mua hàng giá rẻ hoặc trúng thưởng lớn thường dễ dàng thu hút những người có tâm
lý này.
Áp lực xã hội/ gia đình
Trong một số trường hợp, áp lực từ bạn bè, gia đình hoặc xã hội có thể khiến một người
dễ dàng tham gia vào các giao dịch mà không kiểm tra kỹ. Họ có thể bị thuyết phục bởi
những người thân quen hoặc bởi những câu chuyện thành công được kẻ lừa đảo dàn
dựng.
Vấn đề dễ tin người
Trong văn hóa Việt Nam, sự tin tưởng và lòng hiếu khách thường được đề cao. Điều này
đôi khi khiến người ta dễ dàng tin tưởng vào người khác mà không cần quá nhiều bằng
chứng. Kẻ lừa đảo có thể lợi dụng điểm này để tạo ra các tình huống giả mạo và lừa gạt.
Thiếu kỹ năng bảo mật
Nhiều người dùng Internet thiếu kỹ năng về bảo mật, như cách tạo mật khẩu mạnh, cách
nhận biết các trang web an toàn hay cách bảo vệ thông tin cá nhân. Điều này khiến họ dễ
bị kẻ lừa đảo tấn công.
Sử dụng các dụng cụ không an toàn
Sử dụng các thiết bị không an toàn hoặc không được bảo vệ kỹ càng có thể làm tăng
nguy cơ bị lừa đảo. Việc thiếu kiến thức về các phần mềm bảo mật, không cập nhật
thường xuyên hệ điều hành và ứng dụng cũng là nguyên nhân.
Biện Pháp Phòng Tránh Scam Lừa Đảo
Bảo mật thông tin cá nhân
Không chia sẻ thông tin cá nhân một cách tùy tiện trên mạng xã hội. Sử dụng mật khẩu
mạnh và thay đổi mật khẩu định kỳ. Sử dụng các công nghệ bảo mật như phần mềm diệt
virus, tường lửa và các công cụ bảo vệ khác để bảo vệ thiết bị và thông tin của bạn.
Báo cáo lừa đảo
Nếu bạn phát hiện ra mình hoặc người khác bị lừa đảo, hãy báo cáo cho cảnh sát hoặc
các tổ chức bảo vệ người tiêu dùng để kịp thời ngăn chặn.
Kiểm soát thông tin
Hãy luôn chú ý và thận trọng khi nhận được các thông tin không rõ nguồn gốc.
Trước khi bắt đầu bất kỳ giao dịch nào, hãy kiểm soát kỹ thông tin về đối tác, tổ chức hoặc
sản phẩm. Tìm hiểu từ các nguồn tin cậy và tham khảo ý kiến từ những người có kinh
nghiệm.
Sử dụng công nghệ bảo mật
Sử dụng các công nghệ bảo mật như phần mềm diệt virus, tường lửa và các công cụ bảo
vệ khác để bảo vệ thiết bị và thông tin của bạn.
Kết Luận
Scam lừa đảo trên mạng xã hội là một vấn nạn nghiêm trọng, ảnh hưởng đến nhiều khía
cạnh của cuộc sống cá nhân và xã hội Với sự phát triển không ngừng của công nghệ,
nhất là hiện nay với công nghệ AI, các hình thức lừa đảo cũng ngày càng tinh vi hơn. Tuy
nhiên, bằng việc nâng cao nhận thức, bảo vệ. thông tin cá nhân và sử dụng các biện pháp
phòng tránh phù hợp, chúng ta có thể giảm thiểu nguy cơ bị lừa đảo và bảo vệ mình cũng
như cộng đồng khỏi các mối đe dọa này. Hãy luôn cảnh giác và thông minh trong thế giới
số để không trở thành nạn nhân của các vụ lừa đảo
Phuong Ton
